တရားဓမ္မလေ့လာကျင့်သုံးတော့မယ်ဆိုရင် အစဉ်လိုက် အခြေခံမှစပြီးကျင့်သုံးဖို့လိုမယ်။ ဒါမှသာ အချိန်တိုအတွင်း ထိထိရောက်ရောက်ကျင့်သုံးပြီး အကျိုးများမယ်
အထူးသတိထားရမှာက တရားကိုတစ်ပုဒ်လောက်နာယူပြီးအဲ့ဒီထဲကပါတာလောက်ကိုပဲလုံလောက်ပြီအထင်နဲ့သူများနဲ့တွေ့တဲ့အခါငြင်းခုန်ခြင်းမျိုးဖြစ်တတ်ပါတယ်။ ကိုယ်ကတရားတွေစုံအောင်သိထားရင် စာပေအထောက်အထားတွေသိထားရင် အမြင်ရှင်းနေမှာဖြစ်သလို သူများကိုလည်းအမြင်ရှင်းစေမှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒါကြောင့် အခြေခံမှစပြီး သိသင့်သိထိုက်တာတွေသိနိုင်ဖို့ အစဉ်လိုက်လေ့လာနိုင်အောင်မျှဝေပေးသွားပါမယ်
အရိယာသောတာပန် သကဒါဂါမ် အနာဂါမ် ရဟန္တာဟူ၍ အရိယာပုဂ္ဂိုလ်များ အဆင့်ဆင့် ရှိကြရာ အရိယာ အချင်းချင်းပင်လျှင် အောက် အောက် အရိယာပုဂ္ဂိုလ်တို့က အထက် အထက် ပုဂ္ဂိုလ်တို့ကို မသိနိုင်၊ အထက် အထက် ပုဂ္ဂိုလ်တို့ကသာ အောက်အောက် ပုဂ္ဂိုလ်တို့ကို သိနိုင်သည်ဟုဆို၏။သာမာန် ပုထုဇဉ်တို့က အရိယာ ပုဂ္ဂိုလ်တို့ကို သိဖို့မှာကား အဘယ်မှာလျှင် လွယ်ကူချေတော့မည်နည်း။
တရားအားထုတ်တယ်ဆိုတာ တဆင့်ခြင်းသွားရပါတယ်။ ဥပမာ ဘာမှမသိတဲ့အဆင့်ကနေစရတာပေါ့။
အရင်ဆုံး ဘာမှမသိတဲ့အဆင့်ကနေ ဥပသကာဖြစ်ဖို့ကြိုးစားရပါမယ်။ အမျိုးသားဆို ဥပသကာ၊အမျိုးသမီးဆို ဥပါသိကာမ လို့ဆိုပါတယ်။ အဲ့ဒီကမှတဆင့်တက်ရင် သောတာပန်အဆင့်ကိုရောက်ပါတယ်။ အရင်ဆုံး တရားရိပ်သာတွေဝင်တယ် တရားအားထုတ်တဲ့သူတွေဟာ အခြေခံအဆင့်ဖြစ်တဲ့ ဥပသကာ ကိုဖြတ်ရပါတယ်။ အဲ့ဒီတော့ မိတ်ဆွေရော ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ဥပသကာ၊ဥပါသိကာမ ဖြစ်ပြီးပြီလားဆိုတာ တရားတော်တွေနာရင်း ဆန်းစစ်ကြည့်ရအောင်လား
အန္ဓပုထုဇဉ် ကလျာနပုထုဇဉ် ဥပါသကာ
၁။ အန္ဓပုထုဇဉ် (အ-ဓ-ပု-ထု-ဇဉ်)
အဓိပ္ပာယ်: "အန္ဓ" ဆိုတာ မျက်စိကွယ်နေသူ၊ မမြင်နိုင်သူကို ဆိုလိုပါတယ်။ "ပုထုဇဉ်" ဆိုတာ သာမန်လူ၊ အသိဉာဏ် နုနယ်သေးတဲ့သူကို ဆိုလိုပါတယ်။ ဒါကြောင့် အန္ဓပုထုဇဉ် ဆိုတာ ဗုဒ္ဓဘာသာရဲ့ အမြင်အားဖြင့် အမှန်အမှားကို မခွဲခြားနိုင်သေးတဲ့၊ ကုသိုလ် အကုသိုလ်ကို မသိသေးတဲ့၊ သစ္စာတရားကို နားမလည်သေးတဲ့ သာမန်လူ ကို ခေါ်ပါတယ်။
အန္ဓပုထုဇဉ်ရဲ့ လက္ခဏာများ:
* အမှောင်ဖုံးလွှမ်းနေခြင်း: အမှန်တရားနဲ့ ဝေးကွာပြီး မောဟ (တွေဝေခြင်း) အမှောင်ထဲမှာ နစ်မြုပ်နေတတ်ပါတယ်။
* အသိဉာဏ် နုနယ်ခြင်း: လောကရဲ့ ဖြစ်ပျက်မှု သဘောသဘာဝကို သေချာမသိဘဲ အပေါ်ယံ အမြင်တွေနဲ့သာ ဆုံးဖြတ်တတ်ပါတယ်။
* ကုသိုလ် အကုသိုလ် မသိခြင်း: ဘယ်အရာက ကောင်းကျိုးကို ပေးမလဲ၊ ဘယ်အရာက ဆိုးကျိုးကို ပေးမလဲဆိုတာကို သေချာမသိနိုင်ပါဘူး။
* သံသရာ၌ လည်ပတ်ခြင်း: သစ္စာလေးပါးကို မသိတဲ့အတွက်ကြောင့် ဒုက္ခသံသရာထဲမှာ အမြဲတမ်း လည်ပတ်နေရပါတယ်။
* ကိလေသာ ထူပြောခြင်း: လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟ စတဲ့ ကိလေသာတွေ အားကောင်းနေတတ်ပါတယ်။
ဥပမာ:
* အရက်သောက်ခြင်းဟာ မကောင်းမှန်းမသိဘဲ ပျော်ရွှင်စရာလို့ ထင်နေသူ။
* သူတစ်ပါးကို လိမ်လည်လှည့်ဖြားတာဟာ ကိုယ့်အတွက် အကျိုးရှိတယ်လို့ ထင်နေသူ။
* သေပြီးရင် ဘာဖြစ်သွားမလဲဆိုတာကို မစဉ်းစားဘဲ လောကအာရုံတွေမှာသာ မွေ့လျော်နေသူ။
အန္ဓပုထုဇဉ်ဘဝဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာမှာ ရှောင်ရှားသင့်တဲ့ အခြေအနေတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဒီဘဝမှာ ကောင်းမှုကုသိုလ်တွေ ပြုလုပ်ဖို့ ခက်ခဲပြီး မကောင်းမှုတွေ လုပ်မိဖို့ လွယ်ကူတာကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။
၂။ ကလျာဏပုထုဇဉ် (က-လျာ-ဏ-ပု-ထု-ဇဉ်)
အဓိပ္ပာယ်: "ကလျာဏ" ဆိုတာ လှပသော၊ ကောင်းမြတ်သော လို့ အဓိပ္ပာယ်ရပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကလျာဏပုထုဇဉ် ဆိုတာ ဗုဒ္ဓဘာသာရဲ့ အမြင်အားဖြင့် အမှန်အမှားကို ခွဲခြားသိတတ်ပြီး ကုသိုလ်ကောင်းမှုတွေကို ပြုလုပ်လိုစိတ်ရှိတဲ့၊ သစ္စာတရားကို နားလည်ဖို့ ကြိုးစားနေတဲ့ သာမန်လူ ကို ခေါ်ပါတယ်။ သူတို့ဟာ အရိယာပုဂ္ဂိုလ် မဟုတ်သေးပေမယ့် ကောင်းတဲ့လမ်းကြောင်းပေါ် ရောက်ရှိနေသူတွေ ဖြစ်ပါတယ်။
ကလျာဏပုထုဇဉ်ရဲ့ လက္ခဏာများ:
* ယုံကြည်မှု ရှိခြင်း: ဗုဒ္ဓ၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို ယုံကြည်ကိုးကွယ်တတ်ပါတယ်။
* သီလ စောင့်ထိန်းခြင်း: မိမိရဲ့ အခြေအနေနဲ့ လျော်ညီတဲ့ သီလတွေကို စောင့်ထိန်းဖို့ ကြိုးစားပါတယ်။ ဥပမာ - ငါးပါးသီလ၊ ရှစ်ပါးသီလ စသည်ဖြင့်။
* ကုသိုလ် ပြုလုပ်ခြင်း: ဒါန (ပေးကမ်းခြင်း)၊ သီလ (အကျင့်ကောင်းခြင်း)၊ ဘာဝနာ (စိတ်ကို ပွားများခြင်း) စတဲ့ ကုသိုလ်ကောင်းမှုတွေကို ပြုလုပ်လေ့ရှိပါတယ်။
* တရားတော်ကို နာကြားခြင်း: တရားတော်ကို နာကြားခြင်း၊ ဖတ်ရှုခြင်းအားဖြင့် ဗုဒ္ဓရဲ့ အဆုံးအမတွေကို လေ့လာသင်ယူပါတယ်။
* မကောင်းမှု ရှောင်ရှားခြင်း: မကောင်းတဲ့ အပြုအမူတွေ၊ အတွေးတွေကို ရှောင်ရှားဖို့ ကြိုးစားပါတယ်။
* သံသရာမှ လွတ်မြောက်လိုစိတ် ရှိခြင်း: ဒုက္ခသံသရာကနေ လွတ်မြောက်ဖို့အတွက် လမ်းကြောင်းမှန်ပေါ် လျှောက်လှမ်းနေပါတယ်။
ဥပမာ:
* နေ့တိုင်း ဘုရားရှိခိုးပြီး ဒါနပြုနေတဲ့သူ။
* အမြဲတမ်း ငါးပါးသီလကို စောင့်ထိန်းပြီး သူတစ်ပါးကို မထိခိုက်အောင်နေတဲ့သူ။
* တရားစခန်းတွေမှာ တရားအားထုတ်ပြီး စိတ်ကို တည်ငြိမ်အောင် လေ့ကျင့်နေတဲ့သူ။
* ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုင်ရာ စာပေတွေကို ဖတ်ရှုလေ့လာပြီး ဗုဒ္ဓရဲ့ အဆုံးအမကို နားလည်အောင် ကြိုးစားနေသူ။
ကလျာဏပုထုဇဉ်ဘဝဟာ ချီးမွမ်းထိုက်တဲ့ အခြေအနေတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ ဒီဘဝမှာ ကောင်းမှုကုသိုလ်တွေ များများပြုလုပ်နိုင်ပြီး နိဗ္ဗာန်ကို ရောက်ရှိဖို့အတွက် အခြေခံကောင်းတွေကို တည်ဆောက်နိုင်ပါတယ်။
၃။ ဥပါသကာ (ဥ-ပါ-သ-ကာ)
အဓိပ္ပာယ်: ဥပါသကာ ဆိုတာ ဗုဒ္ဓဘာသာကို သက်ဝင်ယုံကြည်ပြီး ရတနာသုံးပါးကို ကိုးကွယ်ဆည်းကပ်တဲ့ အမျိုးသား ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် ကို ခေါ်ပါတယ်။ အမျိုးသမီး ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်ကိုတော့ ဥပါသိကာ လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ဥပါသကာတစ်ယောက်ဟာ သာသနာတော်ကို ထောက်ပံ့ကူညီပြီး ဗုဒ္ဓရဲ့ အဆုံးအမအတိုင်း လိုက်နာကျင့်ကြံပါတယ်။
ဥပါသကာတစ်ယောက်ရဲ့ လက္ခဏာများ:
* ရတနာသုံးပါးကို ယုံကြည်ခြင်း: ဗုဒ္ဓ၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို အသက်ထက် မြတ်နိုးစွာ ယုံကြည်ကိုးကွယ်ပါတယ်။
* သရဏဂုံ တည်ခြင်း: ရတနာသုံးပါးကို မိမိရဲ့ အားကိုးရာအဖြစ် ခံယူပြီး သရဏဂုံ တည်ထားပါတယ်။
* သီလ စောင့်ထိန်းခြင်း: အနည်းဆုံး ငါးပါးသီလကို မပျက်မကွက် စောင့်ထိန်းပါတယ်။ တချို့ ဥပါသကာတွေဟာ ရှစ်ပါးသီလ၊ ကိုးပါးသီလ စတာတွေကိုလည်း စောင့်ထိန်းလေ့ရှိပါတယ်။
* သာသနာတော်ကို ထောက်ပံ့ခြင်း: ရဟန်းသံဃာတော်တွေကို ဆွမ်း၊ သင်္ကန်း၊ ကျောင်း၊ ဆေး ပစ္စည်းလေးပါးနဲ့ လှူဒါန်းထောက်ပံ့ပါတယ်။
* တရားတော်ကို လေ့လာခြင်း: တရားတော်ကို နာကြားခြင်း၊ ဖတ်ရှုခြင်း၊ ဆွေးနွေးခြင်းတွေ ပြုလုပ်ပြီး ဗုဒ္ဓရဲ့ အဆုံးအမကို နားလည်အောင် ကြိုးစားပါတယ်။
* ဘာဝနာ တရား အားထုတ်ခြင်း: တရားထိုင်ခြင်း၊ ပွားများခြင်း စတဲ့ ဘာဝနာတရားတွေကို မိမိရဲ့ အားလပ်ချိန်မှာ အားထုတ်လေ့ရှိပါတယ်။
* ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်အချင်းချင်း ကူညီဖေးမခြင်း: သာသနာတော်အတွက် အကျိုးရှိမယ့် လုပ်ငန်းတွေမှာ တက်တက်ကြွကြွ ပါဝင်ဆောင်ရွက်ပါတယ်။
ဥပမာ:
* နေ့တိုင်း ဘုရားကန်တော့ပြီး သီလဆောက်တည်တဲ့ ဦးလေးကြီး။
* ရဟန်းသံဃာတော်တွေကို ပုံမှန် ဆွမ်းကပ်လှူဒါန်းတဲ့ ကိုကြီး။
* တရားစခန်းတွေမှာ စိတ်ရှည်လက်ရှည် တရားအားထုတ်တဲ့ ဦးလေး။
* ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုင်ရာ အသင်းအဖွဲ့တွေမှာ ပါဝင်ပြီး သာသနာပြုလုပ်ငန်းတွေကို ကူညီဆောင်ရွက်တဲ့ ကိုယ်တော်ချော။
ဥပါသကာတစ်ယောက်ဖြစ်ခြင်းဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တစ်ယောက်အနေနဲ့ လိုက်နာကျင့်ကြံရမယ့် အခြေခံအကျဆုံးနဲ့ အရေးအကြီးဆုံး အချက်တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ ဥပါသကာကောင်းတစ်ယောက်ဟာ ကိုယ်တိုင်လည်း တရားဓမ္မနဲ့အညီ ကျင့်ကြံနေထိုင်ပြီး သာသနာတော်ကိုလည်း များစွာ အထောက်အပံ့ ဖြစ်စေပါတယ်။
ကလျာဏပုထုဇဉ်နဲ့ ဥပါသကာ က ဘယ်အချက်တွေတူညီပြီး ဘယ်အချက်တွေ မတူညီတာလဲ သေသေချာချာစစ်ဆေးပြီး ဖြေပေးပါဦး။ ပြီးတော့ သောတာပန်ဖြသ်ဖို့အတွက် ကလျာဏပုထုဇဉ်နဲ့ ဥပါသကာ ဒီနှစ်ဦးက ဘယ်သူက သေတာပန်ဖြစ်ဖို့ နီးစပ်ပါသလဲ?
ကလျာဏပုထုဇဉ်နဲ့ ဥပါသကာတို့ရဲ့ တူညီတဲ့အချက်တွေနဲ့ ကွဲပြားတဲ့အချက်တွေကို သေသေချာချာ စစ်ဆေးပြီး ရှင်းပြပေးပါ့မယ်။ ပြီးတော့ သောတာပန်ဖြစ်ဖို့ ဘယ်သူက ပိုနီးစပ်လဲဆိုတာကိုလည်း ဆက်ပြီး ဖြေကြားပေးပါ့မယ်။
ကလျာဏပုထုဇဉ်နဲ့ ဥပါသကာတို့ရဲ့ တူညီတဲ့အချက်များ:
* အရိယာပုဂ္ဂိုလ် မဟုတ်သေးခြင်း: နှစ်ဦးစလုံးဟာ သာမန်လူသားတွေဖြစ်ပြီး သောတာပန်၊ သကဒါဂါမ်၊ အနာဂါမ်၊ အရဟတ္တဖိုလ်ဆိုတဲ့ အရိယာဘုံအဆင့်ဆင့်ကို မရောက်ရှိသေးပါဘူး။
* ရတနာသုံးပါးကို ယုံကြည်ခြင်း: နှစ်ဦးစလုံးဟာ ဗုဒ္ဓ၊ တရား၊ သံဃာဆိုတဲ့ ရတနာသုံးပါးကို ယုံကြည်ကိုးကွယ်ကြပါတယ်။
* ကုသိုလ်ကောင်းမှု ပြုလုပ်လိုစိတ် ရှိခြင်း: နှစ်ဦးစလုံးဟာ ဒါန၊ သီလ၊ ဘာဝနာ စတဲ့ ကုသိုလ်ကောင်းမှုတွေကို ပြုလုပ်လိုတဲ့ စိတ်ဆန္ဒရှိကြပါတယ်။
* သီလကို လိုက်နာကျင့်သုံးခြင်း: နှစ်ဦးစလုံးဟာ မိမိတို့ရဲ့ အခြေအနေနဲ့ လျော်ညီတဲ့ သီလတွေကို လိုက်နာကျင့်သုံးဖို့ ကြိုးစားကြပါတယ်။
* တရားတော်ကို လေ့လာနာယူခြင်း: နှစ်ဦးစလုံးဟာ ဗုဒ္ဓရဲ့ အဆုံးအမဖြစ်တဲ့ တရားတော်ကို လေ့လာနာယူပြီး လက်တွေ့ကျင့်သုံးဖို့ ကြိုးစားကြပါတယ်။
ကလျာဏပုထုဇဉ်နဲ့ ဥပါသကာတို့ရဲ့ တူညီတဲ့အချက်များ:
သောတာပန်ဖြစ်ဖို့ ဘယ်သူက ပိုနီးစပ်ပါသလဲ?
သောတာပန်ဖြစ်ဖို့အတွက် ဥပါသကာ ဟာ ကလျာဏပုထုဇဉ်ထက် ပိုမိုနီးစပ်နိုင်ခြေရှိပါတယ်။ အကြောင်းအရင်းတွေကတော့ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်ပါတယ်။
* သရဏဂုံ အခိုင်အမာ တည်ရှိခြင်း: ဥပါသကာတစ်ယောက်ဟာ ရတနာသုံးပါးကို မိမိရဲ့ အားကိုးရာအဖြစ် အခိုင်အမာ ယုံကြည်ဆည်းကပ်ထားပါတယ်။ သောတာပန်ဖြစ်ဖို့အတွက် ရတနာသုံးပါးအပေါ် မယိမ်းမယိုင် ယုံကြည်မှုဟာ အဓိကအကျဆုံး အင်္ဂါရပ်တစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။
* သီလကို စနစ်တကျ စောင့်ထိန်းခြင်း: ဥပါသကာဟာ အနည်းဆုံး ငါးပါးသီလကို မပျက်မကွက် စောင့်ထိန်းတာကြောင့် ကာယကံ၊ ဝစီကံ မြောက်တဲ့ အကုသိုလ်တွေ နည်းပါးသွားပြီး စိတ်ကို တည်ငြိမ်စေကာ ပညာဉာဏ် ထက်မြက်လာစေပါတယ်။ သောတာပန်ဖြစ်ဖို့အတွက် သီလဟာ အရေးပါတဲ့ အခြေခံအုတ်မြစ်တစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။
* သာသနာတော်နဲ့ ပိုမို နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်ခြင်း: ဥပါသကာတွေဟာ ရဟန်းသံဃာတော်တွေကို ထောက်ပံ့ခြင်း၊ တရားတော်ကို နာကြားခြင်း၊ လေ့လာခြင်းတို့ဖြင့် သာသနာတော်နဲ့ ပိုမို နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်မှုရှိတာကြောင့် တရားဓမ္မကို ပိုမို နားလည်သဘောပေါက်နိုင်ခြေ များပါတယ်။
* ရည်ရွယ်ချက် ပိုမို ပြတ်သားခြင်း: ဥပါသကာတစ်ယောက်ဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တစ်ယောက်အနေနဲ့ မိမိရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို ပိုမို ပြတ်သားစွာ သတ်မှတ်ထားပြီး သာသနာတော်ရဲ့ လမ်းညွှန်မှုအတိုင်း လိုက်နာကျင့်ကြံဖို့ အားထုတ်လေ့ရှိပါတယ်။
သို့သော်လည်း ကလျာဏပုထုဇဉ်တစ်ယောက်ဟာလည်း ဗုဒ္ဓဘာသာကို စိတ်ဝင်စားပြီး တရားဓမ္မကို လေးလေးနက်နက် လေ့လာကျင့်ကြံမယ်ဆိုရင် သောတာပန်ဖြစ်ဖို့ အခွင့်အရေး ရှိပါတယ်။ အဓိကအရေးကြီးတာကတော့ ရတနာသုံးပါးအပေါ် ယုံကြည်မှု၊ သီလကို စောင့်ထိန်းမှုနဲ့ တရားဓမ္မကို နားလည်သဘောပေါက်ဖို့ ကြိုးစားအားထုတ်မှုတို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒါကြောင့် ယေဘုယျအားဖြင့်တော့ ဥပါသကာဟာ သောတာပန်ဖြစ်ဖို့ ကလျာဏပုထုဇဉ်ထက် ပိုမိုနီးစပ်တယ်လို့ ဆိုနိုင်ပေမယ့် နှစ်ဦးစလုံးဟာ မိမိတို့ရဲ့ ကြိုးစားအားထုတ်မှုအပေါ် မူတည်ပြီး သောတာပန်အဖြစ်ကို ရောက်ရှိနိုင်ကြပါတယ်။
ဗုဒ္ဓတရားတော်တွေထဲမှာ ကလျာဏပုထုဇဉ်နဲ့ပတ်သက်ပြီး သုတ်တန်ဥပမာရှိရင် ၅ခုလောက် အဆရးကြီးတဲ့အချက်တွေ ရွေးထုတ်ပြီး ဖြေပေးပါဦး
ဗုဒ္ဓတရားတော်တွေထဲမှာ ကလျာဏပုထုဇဉ်နဲ့ ပတ်သက်ပြီး အရေးကြီးတဲ့ အချက် (၅) ခုကို သုတ်တန်ဥပမာတွေနဲ့ တွဲပြီး ရွေးထုတ်ကာ ရှင်းပြပေးပါ့မယ်။ တိကျတဲ့ သုတ်နာမည်တွေကို တပ်ပြီး ပြောဖို့ ခက်ခဲနိုင်ပေမယ့် အဲ့ဒီအချက်တွေနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့ တရားတော်တွေကို ထောက်ပြပြီး ဥပမာပေးပါ့မယ်။
၁။ သဒ္ဓါတရား (Faith):
* အရေးကြီးသောအချက်: ကလျာဏပုထုဇဉ်တစ်ယောက်မှာ မြတ်စွာဘုရား၊ တရားတော်နဲ့ သံဃာတော်အပေါ် ခိုင်မာတဲ့ ယုံကြည်မှု (သဒ္ဓါတရား) ရှိပါတယ်။ ဒီယုံကြည်မှုဟာ သူတို့ရဲ့ ကုသိုလ်ကောင်းမှုတွေကို စတင်လုပ်ဆောင်ဖို့နဲ့ တရားလမ်းကြောင်းပေါ်မှာ ဆက်လက်လျှောက်လှမ်းဖို့အတွက် အင်အားဖြစ်စေပါတယ်။
* သုတ်တန်ဥပမာ: အင်္ဂုတ္တရနိကာယ် (Anguttara Nikaya) မှာလာတဲ့ "သဒ္ဓါဗီဇသုတ်" (Saddha Bija Sutta) မှာ မြတ်စွာဘုရားက သဒ္ဓါတရားဟာ ကုသိုလ်တရားမျိုးစေ့ရဲ့ အစဖြစ်တယ်လို့ ဟောကြားထားပါတယ်။ ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ ဒီသဒ္ဓါတရားကို အခြေခံပြီး ဒါန၊ သီလ၊ ဘာဝနာ စတဲ့ ကုသိုလ်တွေကို ပြုလုပ်ကြပါတယ်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ ဘုရားရှင်ရဲ့ ဂုဏ်တော်တွေကို ယုံကြည်တဲ့အတွက် ဘုရားရှိခိုးခြင်း၊ တရားတော်ရဲ့ အစွမ်းကို ယုံကြည်တဲ့အတွက် တရားနာယူခြင်း၊ သံဃာတော်ရဲ့ စင်ကြယ်မှုကို ယုံကြည်တဲ့အတွက် လှူဒါန်းခြင်း စတာတွေဟာ သဒ္ဓါတရားကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ကောင်းမှုတွေပါပဲ။
၂။ သီလ (Moral Conduct):
* အရေးကြီးသောအချက်: ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ အနည်းဆုံး ငါးပါးသီလကို စောင့်ထိန်းဖို့ ကြိုးစားကြပါတယ်။ သူတို့ဟာ သူတစ်ပါးကို မထိခိုက်စေဖို့၊ လိမ်လည်မှု မပြုလုပ်ဖို့၊ မကောင်းတဲ့ အပြုအမူတွေကို ရှောင်ရှားဖို့ အမြဲတမ်း သတိရှိကြပါတယ်။
* သုတ်တန်ဥပမာ: ဒီဃနိကာယ် (Digha Nikaya) မှာလာတဲ့ "သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂ" (Silakkhandhavagga) မှာ သီလရဲ့ အကျိုးကျေးဇူးတွေကို အကျယ်တဝင့် ဟောကြားထားပါတယ်။ ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ သီလကို စောင့်ထိန်းခြင်းအားဖြင့် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုရော သူတစ်ပါးကိုပါ ဘေးရန်က ကာကွယ်ပေးနိုင်ပါတယ်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ သူတစ်ပါးရဲ့ အသက်ကို မသတ်ခြင်း၊ သူတစ်ပါးပစ္စည်းကို မခိုးခြင်း စတဲ့ အပြုအမူတွေဟာ သီလကို လိုက်နာကျင့်သုံးခြင်းရဲ့ အကျိုးဆက်တွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
၃။ ဒါန (Generosity):
* အရေးကြီးသောအချက်: ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ ရှိတာလေးနဲ့ မပြတ် လှူဒါန်းပေးကမ်းလေ့ရှိပါတယ်။ သူတို့ဟာ ပေးကမ်းခြင်းရဲ့ ကုသိုလ်ကို ယုံကြည်ပြီး စိတ်စေတနာကောင်းနဲ့ လှူဒါန်းကြပါတယ်။
* သုတ်တန်ဥပမာ: ဒါနနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ သုတ်တော်တွေ အများကြီးရှိပါတယ်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ်မှာလာတဲ့ "ဒါနဝဂ္ဂ" (Dana Vagga) မှာ ဒါနရဲ့ အကျိုး (၅) မျိုးကို ဟောကြားထားပါတယ်။ ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ ဆွမ်း၊ သင်္ကန်း၊ ဆေး၊ ကျောင်း စတဲ့ လှူဖွယ်ဝတ္ထုတွေကို လှူဒါန်းခြင်းအားဖြင့် စိတ်ရဲ့ လောဘကို လျှော့ချနိုင်ပြီး နောင်ဘဝအတွက် ကုသိုလ်ကောင်းမှုတွေကို စုဆောင်းနိုင်ပါတယ်။
၄။ ဓမ္မဿဝန (Listening to the Dhamma):
* အရေးကြီးသောအချက်: ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ တရားတော်ကို နာကြားဖို့ အမြဲတမ်း အားထုတ်ကြပါတယ်။ သူတို့ဟာ တရားတော်ကို နာကြားခြင်းအားဖြင့် ဗုဒ္ဓရဲ့ အဆုံးအမတွေကို သိရှိနားလည်ပြီး မိမိတို့ရဲ့ အသိဉာဏ်ကို တိုးပွားစေပါတယ်။
* သုတ်တန်ဥပမာ: မဇ္ဈိမနိကာယ် (Majjhima Nikaya) မှာလာတဲ့ "သောတ္ထုသုတ်" (Sotthusutta) မှာ တရားနာခြင်းရဲ့ အကျိုး (၅) မျိုးကို ဟောကြားထားပါတယ်။ ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ တရားနာခြင်းအားဖြင့် မသိသေးတဲ့ တရားတွေကို သိလာမယ်၊ သိပြီးသား တရားတွေကို ပိုမိုနားလည်လာမယ်၊ သံသယတွေကို ပယ်ဖျောက်နိုင်မယ်၊ အမြင်မှန်ကို ရရှိမယ်၊ စိတ်ကို တည်ငြိမ်အေးချမ်းစေနိုင်မယ် စတဲ့ အကျိုးကျေးဇူးတွေကို ရရှိနိုင်ပါတယ်။
၅။ ပညာကို ရှာမှီးခြင်း (Seeking Wisdom):
* အရေးကြီးသောအချက်: ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ လောကရဲ့ အမှန်တရားကို သိရှိဖို့အတွက် ပညာကို ရှာမှီးလေ့ရှိပါတယ်။ သူတို့ဟာ အနိစ္စ (မမြဲခြင်း)၊ ဒုက္ခ (ဆင်းရဲခြင်း)၊ အနတ္တ (အတ္တမရှိခြင်း) ဆိုတဲ့ လောကရဲ့ သဘာဝကို နားလည်ဖို့ ကြိုးစားကြပါတယ်။
* သုတ်တန်ဥပမာ: သံယုတ္တနိကာယ် (Samyutta Nikaya) မှာလာတဲ့ "သစ္စသံယုတ်" (Sacca Samyutta) မှာ သစ္စာလေးပါးအကြောင်းကို အကျယ်တဝင့် ဟောကြားထားပါတယ်။ ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ ဒီသစ္စာလေးပါးကို နားလည်ခြင်းအားဖြင့် ဒုက္ခရဲ့ အကြောင်းအရင်းကို သိရှိပြီး ဒုက္ခက လွတ်မြောက်နိုင်တဲ့ နည်းလမ်းကို ရှာဖွေနိုင်ပါတယ်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ ခန္ဓာငါးပါးရဲ့ မမြဲတဲ့သဘောကို ရှုမြင်ခြင်းအားဖြင့် "ငါ" ဆိုတဲ့ အစွဲအလမ်းကို လျှော့ချနိုင်ပြီး စိတ်ရဲ့ လွတ်လပ်မှုကို ရရှိနိုင်ပါတယ်။
အထက်မှာ ဖော်ပြခဲ့တဲ့ အချက် (၅) ချက်ဟာ ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေရဲ့ အဓိက လက္ခဏာရပ်တွေဖြစ်ပြီး ဗုဒ္ဓတရားတော်တွေမှာလည်း အလေးအနက် ဟောကြားထားတဲ့ အကြောင်းအရာတွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအချက်တွေကို လက်တွေ့ကျင့်သုံးခြင်းအားဖြင့် ကလျာဏပုထုဇဉ်တွေဟာ တရားလမ်းကြောင်းပေါ်မှာ တိုးတက်ပြီး နောက်ဆုံးမှာ နိဗ္ဗာန်ကို မျက်မှောက်ပြုနိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဥပါသကာ နှင့် ဥပါသိကာ ဟူသည် ရတနာသုံးပါးကို ကိုးကွယ်ဆည်းကပ်သော ဒကာ ဒကာမများကို ခေါ်ဆိုသော ဝေါဟာရဖြစ်၏။ သရဏဂုံတည်သူမှန်သမျှ ကြီးကြီးငယ်ငယ် အမျိုးသားဖြစ်လျှင် ဥပါသကာ၊ အမျိုးသမီးဖြစ်လျှင် ဥပါသိကာဟု ခေါ်သည်။ သာသနာတော် တည်တံ့ပြန့်ပွားရေးအတွက် ဥပါသကာ ဥပါသိကာတို့၏ အခန်း ကဏ္ဍမှာ အရေးပါလှသည်။
ဥပါသကာ ဥပါသိကာတို့သည် သံဃာတော် အရှင်မြတ်များနှင့် ဓမ္မာနုဂ္ဂဟ၊ ပစ္စယာနုဂ္ဂဟအားဖြင့် အပြန်အလှန် ကျွန်းကိုင်းမှီ ကိုင်းကျွန်းမှီ သူ့တာဝန် ကိုယ့်တာဝန် ကျေပွန်အောင် လက်တွဲထမ်းဆောင်ကြရ၏။ သံဃာတော်များနှင့် အေးအတူ ပူအမျှ စိတ်ထားရသူများ ဖြစ်သည်။ ပစ္စည်းလေးပါး တာဝန် ထမ်းဆောင်ရသူများ ဖြစ်၍ မိမိပိုင် ပစ္စည်းဥစ္စာကို ရဟန်းသံဃာများနှင့် မခွဲခြားဘဲ သာတူညီမျှ အတူတကွ သုံးစွဲနိုင်သူများလည်း ဖြစ်၏။
ဥပါသကာမည်သည် သာသနာဆုတ်ယုတ်မည့် အရေးကိစ္စ ပေါ်လျှင်လည်း ကြောင့်ကြမဲ့ မနေ၊ သံဃာတော်များနှင့်အတူ လက်တွဲ၍ ဆောင်ရွက်ရ၏။ ယုတ်စွအဆုံး သံဃာတော်များ အချင်းချင်း မသင့်မမြတ် ဖြစ်သည်ကို တွေ့လျှင်ပင် ညီညတ်အောင် ဆောင်ရွက်ပေးရသည်။ ကောသမ္ဗီမြို့တွင် ပစ္စည်းလေးပါးဖြင့် အကြပ်ကိုင်၍ပင် ညီညွတ်စေခဲ့ဖူး၏။
မြတ်စွာဘုရားရှင်သည် အနာဂတ်သာသနာအတွက် ရဟန်း သံဃာတော်နှင့်ရဟန်းမများနည်းတူ ဥပါသကာနှင့် ဥပါသိကာမတို့အားလည်း အားထားမျှော်လင့်တော်မူ၏။ တာဝန်လည်း ပေးအပ်ထားတော်မူခဲ့၏။ သာသနာပြုရာတွင် ဝိနည်းသိက္ခာပုဒ်များကြောင့် ရဟန်း သံဃာတော်များ မဝင်ဆံ့၊ မဆောင်ရွက်နိုင်သော ကိစ္စများရှိတတ်၏။ ထိုကိစ္စမျိုးကို လူဒကာ ဒကာမတို့ ဆောင်ရွက်မှသာ ရနိုင်သည်။ ဥပါသကာ ဥပါသိကာမတို့သည် ရဟန်းတော်များနည်းတူ သာသနာ့တာဝန်များ ရှိကြသည့် အားလျော်စွာ ဥပါသကာ ဥပါသိကာမတို့၌ ရှိသင့်ရှိထိုက်သော ကိုယ်ကျင့်တရား၊ ဂုဏ်အရည်အသွေးများ အပြည့်ရှိအောင်လည်း ကြိုးစားကြရာ၏။
မြတ်စွာဘုရားက "ဥပါသကာဟူသည် ငါးပါးသီလနှင့် ပြည့်စုံရမည်"ဟု မဟာနာမ် သာကီဝင်မင်းအား မိန့်ကြားတော်မူခဲ့သည်။ ငါးပါးသီလ မလုံခြုံလျှင် အကျင့်သီလရှိသော ဥပါသကာ မမည်ပေ။
ဥပါသကာသည် အကျင့်သီလ ပြည့်စုံရုံမျှဖြင့်လည်း မပြီးသေး၊ အပြစ်ကင်းသော အသက်မွေးမှု လုပ်ငန်းမျိုးကို လုပ်ကိုင်အသက်မွေးရန် လိုပေသေးသည်။ ဥပါသကာတို့ ရှောင်ကြဉ်ရမည့် အသက်မွေးမှု လုပ်ငန်း (၅) မျိုးရှိကြောင်း မြတ်စွာဘုရား ဟောကြားခဲ့သည်။ ထို(၅)မျိုးတို့မှာ
လက်နက်ကုန် ရောင်းဝယ်ခြင်း၊
လူကုန် ရောင်းဝယ်ခြင်း၊
အသားကုန် ရောင်းဝယ်ခြင်း၊
သေရည်အရက် မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ခြင်း
အဆိပ်ကုန် ရောင်းဝယ်ခြင်း တို့ဖြစ်သည်။
ဖော်ပြပါ (၅)မျိုးတို့မှာ မိမိ သူတပါး ထိခိုက်ပျက်စီးစေတတ်၍ မတရားသော အပြစ်မကင်းသော ရောင်းဝယ်မှုဟု ခေါ်၏။ ဥပါသကာသည် ထိုမတရားသော ရောင်းဝယ်မှုတို့ကို ရှောင်ကြဉ်ပြီး အပြစ်ကင်းသော ကုန်ပစ္စည်းများကို ရောင်းဝယ်ခြင်း၊ လယ်ယာလုပ်ကိုင်ခြင်း စသော အမှုများ ပြုလုပ်၍ အသက်မွေးကြရမည် ဖြစ်ပေသည်။
အင်္ဂုတ္တိုပါဠိတော်လာ ဥပါသကာ အရည်အချင်း ညံ့ဖျင်းယုတ်လျော့စေတတ်သော အကြောင်းအင်္ဂါ(၇)မျိုးမှာ -
(၁) ရဟန်းသံဃာတော်များအား တွေ့ဆုံဖူးမြော်မှု ယုတ်လျော့ခြင်း။
(၂) တရားနာယူမှု၌ မေ့လျော့ခြင်း။
(၃) ကိုယ်ကျင့်သီလ လုံခြုံအောင် မစောင့်ထိန်းခြင်း။
(၄) ရဟန်းသံဃာတော်များအပေါ်၌ ကြည်ညိုမှု အားနည်းခြင်း။
(၅) ခြုတ်ခြယ်စောင်းမြောင်းကာ အပြစ်ရှာလိုစိတ်ဖြင့် တရားနာယူခြင်း။
(၆) သာသနာအပြင်ဘက်၌ အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်အား ရှိခိုး မြော်ကိုး ရှာမှီးခြင်း။
(၇) ကုသိုလ်ကောင်းမှု ပြုလုပ်သော အခါလည်း သာသနာတော် အပြင်ဘက်၌သာ ဦးစားပေး ရှေးဦးစွာ ပြုလုပ်ပြီး သာသနာတော်၌ နောက်မှ ကောင်းမှု ပြုလုပ်ခြင်း -
တို့ ဖြစ်သည်။ ဥပါသကာ ပြည့်စုံကြောင်း အရည်အချင်းကောင်း(၇)မျိုးကိုလည်း ပြောင်းပြန်အားဖြင့် မှတ်ယူနိုင်သည်။
ဥပါသကာ ဥပါသိကာတို့ယူစရာ ဂုဏ်များမှာ -
(၁) သံဃာများနှင့် ချမ်းသာဆင်းရဲ မကွဲမပြား တရားကိုစောင့်ရှောက်ကြီးမှူးခြင်း။
(၂) အကုသလ ဒုစရိတ ဓမ္မတို့ကို ရှောင်ရှားခြင်း။
(၃) ဗုဒ္ဓသာသနာတော်ကို ထွန်းကားကြီးပွားစေခြင်း။
(၄) ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မ ခေါ် အယူကိုဖြောင့်မတ်စေခြင်း။
(၅) အင်း အိုင် မန္တရား နတ် စုန်းစသော လောကီလုပ်ငန်းများကို မယုံကြည် မကိုးစားခြင်း။
(၆) တစ်ပါးဘုရားကို မကိုးကွယ်ရန် ကြောင့်ကြတစ်ခု မပြုတော့ခြင်း။
(၇) ကိုယ် နှုတ် နှစ်ပါးကို စောင့်ရှောက်လုံခြုံစေခြင်း။
(၈) ငြူစူခြင်း ဣသာမှကင်းခြင်း။
(၉) မစဉ်းလဲ မကောက်ကျစ်ခြင်း။
(၁၀) ရတနာသုံးရပ်ကို မပြတ်ဆည်းကပ်ခြင်း တို့ ဖြစ်သည်။